औद्योगिक प्रशिक्षण संस्थांमधील प्रशिक्षणार्थ्यांना दिले जाणारे स्टायपेंड: संपूर्ण माहिती
2025 ITI Trainee Stipends – भारतामध्ये तंत्रज्ञान आणि कौशल्याच्या विकासाला चालना देण्यासाठी औद्योगिक प्रशिक्षण संस्था (ITI) महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावत आहेत. तंत्रशिक्षण घेणाऱ्या विद्यार्थ्यांसाठी सरकार आणि खासगी क्षेत्र विविध आर्थिक मदतीच्या योजना उपलब्ध करून देतात. यातील सर्वात महत्त्वाचा भाग म्हणजे प्रशिक्षणार्थ्यांना दिला जाणारा स्टायपेंड (मासिक मानधन). हा लेख ITI प्रशिक्षणार्थ्यांसाठी उपलब्ध असलेल्या स्टायपेंड्सची संपूर्ण माहिती देईल.
ITI म्हणजे काय?
औद्योगिक प्रशिक्षण संस्था (ITI) ही भारत सरकारच्या कौशल्य विकास व उद्योजकता मंत्रालयाच्या (MSDE) अंतर्गत येणारी संस्था आहे. यामध्ये विविध तांत्रिक आणि व्यवसायिक कौशल्यांचे प्रशिक्षण दिले जाते, जेणेकरून विद्यार्थी औद्योगिक क्षेत्रात नोकरी मिळवू शकतील किंवा स्वतःचा व्यवसाय सुरू करू शकतील.
ITI प्रशिक्षणार्थ्यांना स्टायपेंड का दिला जातो?
ITI मधील प्रशिक्षणार्थ्यांना स्टायपेंड देण्यामागील काही प्रमुख कारणे:
- विद्यार्थ्यांना आर्थिक सहाय्य मिळावे.
- कौशल्य शिक्षण घेण्यास अधिक प्रोत्साहन मिळावे.
- उद्योग आणि विद्यार्थ्यांमधील दरी कमी करण्यासाठी.
- कामगार क्षेत्रात कुशल मनुष्यबळ उपलब्ध करून देण्यासाठी.
- प्रशिक्षणादरम्यान होणारा खर्च भरून काढण्यासाठी.
ITI स्टायपेंडसाठी पात्रता निकष
ITI स्टायपेंड मिळण्यासाठी विद्यार्थ्यांना काही विशिष्ट अटी पूर्ण कराव्या लागतात:
- विद्यार्थी सरकारी ITI किंवा खासगी ITI मध्ये दाखल असावा.
- प्रशिक्षणक्रमाची उपस्थिती 75% किंवा त्याहून अधिक असावी.
- काही योजनांमध्ये आर्थिक दुर्बल घटकातील विद्यार्थ्यांना प्राधान्य दिले जाते.
- प्रशिक्षकाच्या कामगिरीचे मूल्यमापन केले जाते.
- प्रशिक्षणार्थी कोणत्याही औद्योगिक प्रशिक्षण योजनेअंतर्गत शिकत असावा.
विविध योजनांअंतर्गत मिळणारे स्टायपेंड
1. राष्ट्रीय शिक्षुता प्रोत्साहन योजना (NAPS)
ही योजना सरकारने कौशल्य विकासाला चालना देण्यासाठी सुरू केली आहे. यामध्ये:
- प्रशिक्षणार्थ्याला ₹1,500 पर्यंत मासिक स्टायपेंड मिळते.
- उर्वरित स्टायपेंड उद्योग क्षेत्राकडून दिला जातो.
- प्रशिक्षण कालावधी 6 महिने ते 2 वर्षांपर्यंत असतो.
2. राज्य सरकार स्टायपेंड योजना
काही राज्य सरकारे आपापल्या प्रदेशातील विद्यार्थ्यांना आर्थिक मदत देतात. उदाहरणार्थ:
- महाराष्ट्र सरकारद्वारे ITI प्रशिक्षणार्थ्यांना ₹500 ते ₹1,000 मासिक स्टायपेंड दिले जाते.
- गुजरात, तामिळनाडू आणि कर्नाटक यांसारख्या राज्यांमध्येही वेगवेगळ्या प्रमाणात स्टायपेंड दिले जाते.
3. SC/ST विद्यार्थ्यांसाठी विशेष स्टायपेंड योजना
- अनुसूचित जाती (SC) आणि अनुसूचित जमाती (ST) प्रवर्गातील विद्यार्थ्यांसाठी अधिक स्टायपेंड प्रदान केला जातो.
- स्टायपेंडची रक्कम ₹750 ते ₹2,000 पर्यंत असते.
4. खासगी कंपन्यांकडून देण्यात येणारे स्टायपेंड
- काही मोठ्या कंपन्या जसे की TATA, L&T, Mahindra, Maruti Suzuki आणि अन्य औद्योगिक क्षेत्रातील कंपन्या प्रशिक्षार्थ्यांना स्टायपेंड देतात.
- स्टायपेंडची रक्कम ₹5,000 ते ₹15,000 पर्यंत जाऊ शकते.
ITI स्टायपेंडसाठी अर्ज कसा करावा?
- ITI संस्थेत प्रवेश घेतल्यानंतर संबंधित योजनांची माहिती घ्या.
- अर्ज करण्यासाठी अधिकृत वेबसाईट किंवा संस्थेकडून अर्ज उपलब्ध करून घ्या.
- आवश्यक कागदपत्रे संकलित करा:
- आधार कार्ड
- शैक्षणिक प्रमाणपत्रे
- बँक खाते माहिती
- जात प्रमाणपत्र (जर लागू असेल तर)
- ऑनलाइन किंवा ऑफलाइन अर्ज भरा.
- अर्ज मंजूर झाल्यानंतर स्टायपेंड थेट बँक खात्यावर जमा केला जातो.
2025 ITI Trainee Stipends (FAQs)
1. ITI स्टायपेंड कोणाला मिळतो?
ITI स्टायपेंड सरकारी आणि खासगी ITI मध्ये शिकणाऱ्या पात्र विद्यार्थ्यांना मिळतो. मात्र, स्टायपेंड मिळण्यासाठी विद्यार्थ्यांनी ठरावीक अटी पूर्ण करणे आवश्यक आहे.
2. ITI स्टायपेंड किती मिळतो?
स्टायपेंडची रक्कम वेगवेगळ्या योजनांवर अवलंबून असते. सरकारी योजनांमध्ये ₹500 ते ₹2,000 पर्यंत, तर काही खासगी कंपन्या ₹5,000 ते ₹15,000 पर्यंत स्टायपेंड देतात.
3. ITI स्टायपेंड कसा मिळवावा?
ITI स्टायपेंड मिळवण्यासाठी संस्थेकडून अर्ज करावा लागतो. काही योजना थेट संस्थेमार्फत मिळतात, तर काहीसाठी विद्यार्थ्यांना स्वतंत्रपणे अर्ज करावा लागतो.
4. स्टायपेंड न मिळाल्यास काय करावे?
जर स्टायपेंड वेळेवर मिळत नसेल, तर विद्यार्थ्यांनी ITI प्रशासन, कौशल्य विकास मंत्रालय किंवा संबंधित सरकारी विभागाशी संपर्क साधावा.
निष्कर्ष
ITI प्रशिक्षणार्थ्यांसाठी स्टायपेंड ही खूपच महत्त्वाची सुविधा आहे. या आर्थिक मदतीमुळे विद्यार्थ्यांना त्यांच्या शिक्षणाचा खर्च भागवता येतो आणि उद्योग क्षेत्रासाठी उत्तम मनुष्यबळ उपलब्ध होते. योग्य माहिती आणि अर्ज प्रक्रिया समजून घेतल्यास प्रत्येक पात्र विद्यार्थी या सुविधेचा लाभ घेऊ शकतो.
म्हणूनच, जर तुम्ही ITI प्रशिक्षण घेत असाल किंवा घेण्याचा विचार करत असाल, तर स्टायपेंड योजनांची संपूर्ण माहिती घ्या आणि त्याचा योग्य लाभ मिळवा!